Nếu bạn đang sống chung với HIV, có lẽ bạn đã quá quen thuộc với sự kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV. Chúng ta thường nói nhiều về sự kỳ thị mà xã hội áp đặt lên người có HIV, nhưng lại ít đề cập đến một dạng kỳ thị khác cũng quan trọng không kém: sự kỳ thị mà chính người có HIV có thể tự áp đặt lên bản thân mình.
Sự kỳ thị nội tâm hóa, hay tự kỳ thị, có thể gây ra những tổn thương sâu sắc. Nó là kết quả của sự kỳ thị và phân biệt đối xử từ xã hội đối với người sống với HIV và những người có nguy cơ cao. Người sống với HIV và bị ảnh hưởng bởi HIV có thể tiếp nhận và “nội tâm hóa” sự kỳ thị từ bên ngoài này. Bài viết này sẽ đi sâu vào khái niệm tự kỳ thị và cách quản lý nó một cách hiệu quả nhất.
🤔 TỰ KỲ THỊ HIV LÀ GÌ?
Có rất nhiều định kiến và quan niệm sai lệch tiêu cực tồn tại xung quanh HIV. Ví dụ, có thể có những niềm tin sai lầm về “kiểu” người nhiễm HIV dựa trên các hành vi nhất định, như tiêm chích ma túy hoặc quan hệ tình dục đồng giới nam. Điều này cũng có thể mở rộng sang việc cô lập các đặc điểm nhận dạng và gắn chúng với HIV – chẳng hạn như lầm tưởng rằng chỉ thành viên của một số cộng đồng nhất định mới có thể nhiễm HIV. Trong một số trường hợp, HIV có thể bị xem như một loại “hình phạt” liên quan đến lựa chọn lối sống hoặc bản dạng cá nhân.
Trao đổi cởi mờ sẽ giúp cộng đồng sống chung với HIV giảm tự kì thị (Ảnh minh họa – Kết Nối Trẻ)
Tiến sĩ Abigail Batchelder, Phó Giáo sư và Phó Trưởng khoa Tâm lý học tại Trường Y Đại học Boston, giải thích với TheBody: “Nó thường biểu hiện qua việc tự đánh giá thấp bản thân vì tình trạng nhiễm HIV của mình. Ví dụ: ‘Tôi không tốt bằng người khác vì tôi dương tính với HIV’ hoặc thậm chí ‘Tôi là người xấu vì tình trạng nhiễm HIV của mình.’”
Tiến sĩ Batchelder cho biết mức độ tự kỳ thị khác nhau ở mỗi người có HIV. Khi một người trải qua mức độ tự kỳ thị cao hơn, nó thường liên quan đến cả tình trạng HIV và các khía cạnh khác, chẳng hạn như việc sử dụng chất gây nghiện hoặc xu hướng tính dục. Do đó, nó thường mang tính chất đa tầng/giao thoa (intersectional). Một báo cáo năm 2023, dựa trên phản hồi từ người có HIV ở 25 quốc gia, tiết lộ rằng có đến 85% người tham gia đồng ý với một hoặc nhiều phát biểu cho thấy sự tự kỳ thị, chẳng hạn như: “Tôi xấu hổ vì mình dương tính với HIV.”
📉 TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC CỦA TỰ KỲ THỊ
Bà Susan Cole, Giám đốc điều hành của Phoenix Health Movement tại London, chia sẻ với TheBody: “Là một phụ nữ sống với HIV, tôi ý thức được tác động tàn khốc mà tự kỳ thị có thể gây ra đối với sức khỏe và hạnh phúc, đặc biệt khi nó giao thoa với các hình thức kỳ thị khác thường ảnh hưởng đến cuộc sống của người có HIV.”
Vì tự kỳ thị xảy ra thường xuyên hơn các trường hợp kỳ thị hoặc phân biệt đối xử từ bên ngoài, tác động của nó có thể đặc biệt gây tổn hại, mặc dù có rất ít bằng chứng về các chương trình có thể giải quyết vấn đề này. Một số cách mà tự kỳ thị tác động tiêu cực đến sức khỏe tổng thể bao gồm:
- Ảnh hưởng việc tuân thủ điều trị ARV (thuốc kháng virus) 💊: Đây là một trong những cách chính mà tự kỳ thị có thể làm suy yếu sức khỏe, vì việc uống thuốc hàng ngày có thể là một lời nhắc nhở về việc có HIV.
- Tác động đến hành vi chăm sóc bản thân ❤️: Bao gồm một loạt các hành vi liên quan đến việc chăm sóc tốt cho bản thân, chẳng hạn như tập thể dục thường xuyên và chế độ ăn uống lành mạnh.
- Gây tổn hại sức khỏe tinh thần 🧠: Tự kỳ thị có thể ảnh hưởng đến sự tự tin, tương tác hoặc dẫn đến các tình trạng như lo âu và trầm cảm, và tác động đến cách bạn đối phó với những căng thẳng hàng ngày.
- Giảm tương tác xã hội 👥: Người sống với HIV có thể bắt đầu cắt giảm đời sống xã hội ngay sau khi nhận chẩn đoán HIV, đặc biệt là các kết nối lãng mạn và tình dục. Tuy nhiên, xu hướng này có thể kéo dài au giai đoạn ban đầu này.
- Hạn chế cơ hội việc làm 💼: Niềm tin không chính xác về lây truyền HIV hoặc suy nghĩ cần phải tiết lộ tình trạng của bạn cho nhà tuyển dụng có thể ảnh hưởng đến cơ hội việc làm. Ngoại trừ một vài trường hợp hạn chế, thường không có yêu cầu pháp lý nào buộc bạn phải tiết lộ tình trạng nhiễm HIV.
💪 QUẢN LÝ VÀ GIẢM THIỂU TỰ KỲ THỊ
Một tổng quan hệ thống gần đây về tự kỳ thị đã xem xét bằng chứng về các biện pháp can thiệp hiệu quả nhất trong việc quản lý tự kỳ thị HIV. Họ nhận thấy rằng cả các kỹ thuật liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) truyền thống – tập trung vào suy nghĩ, cảm xúc và niềm tin – và các phương pháp tiếp cận đa dạng như tích hợp chánh niệm (mindfulness) và thiền định đều có lợi trong việc giảm tự kỳ thị.
Các biện pháp can thiệp này có xu hướng thành công trong bối cảnh tiếp cận hướng tới tương lai, đặt mục tiêu, với sự giúp đỡ của một người điều phối được đào tạo. Tuy nhiên, ngay cả một số biện pháp can thiệp “nhẹ nhàng” hơn, chẳng hạn như xem một video ngắn mô tả những người có HIV nói về việc sự kỳ thị đã ảnh hưởng đến cuộc sống của họ như thế nào, cũng được cho là có lợi.
Bà Cole nói: “Kiến thức về thực tế của HIV, thay vì những quan niệm sai lầm phổ biến, có thể mang lại sức mạnh đáng kinh ngạc.” “Tôi đã tìm kiếm tất cả thông tin chính xác mà tôi có thể có được, và nó chắc chắn đã giúp tôi đối phó với những cảm giác kỳ thị nội tâm ban đầu. Biết rằng HIV không phải là rào cản để sống một cuộc sống lâu dài, trọn vẹn và có con, cũng như kiến thức rằng không thể lây truyền virus cho bạn tình nếu chúng ta đang điều trị hiệu quả (K=K), thực sự có thể giúp ích cho việc đối phó với tự kỳ thị, đặc biệt nếu việc cung cấp thông tin này được đồng sản xuất với những người có kinh nghiệm sống.”
Tiến sĩ Batchelder đã cung cấp một số lời khuyên thiết thực dựa trên các biện pháp can thiệp tâm lý hiện có. Bà khuyến khích việc dừng lại và suy ngẫm để hiểu rõ hơn những cảm xúc có thể gây ra tự kỳ thị.
“Việc dừng lại và suy ngẫm này có thể cho chúng ta cơ hội để thách thức những suy nghĩ tự phán xét của mình, điều này có thể dẫn đến việc cảm thấy khác đi. Ví dụ, nếu chúng ta dừng lại và nhận ra rằng chúng ta đang cảm thấy tồi tệ về bản thân vì những thông điệp mà chúng ta nhận được từ những người đang kỳ thị hoặc phân biệt đối xử, chúng ta có thể thay đổi và cảm thấy tức giận hoặc thất vọng vì sự bất công, thay vì tự kỳ thị hoặc thậm chí xấu hổ,” Batchelder nói. “Chúng ta thậm chí có thể cảm thấy có động lực để tìm kiếm sự hỗ trợ hoặc tham gia vào các nỗ lực giảm kỳ thị và phân biệt đối xử.”
🤝 TÌM KIẾM SỰ HỖ TRỢ Ở ĐÂU?
Tiến sĩ Batchelder cho biết: “Trong cộng đồng, có một loạt các nhà cung cấp dịch vụ sức khỏe tinh thần có thể giúp giải quyết vấn đề tự kỳ thị, bao gồm các nhà tâm lý học, nhân viên công tác xã hội và những người khác.” “Điều này có thể được thực hiện bằng cách sử dụng các chiến lược liên quan đến việc xác định và thách thức suy nghĩ, cũng như sử dụng các kỹ năng tự trắc ẩn (self-compassion) và dựa trên sự chấp nhận.”
Bà cũng nói về vai trò của hỗ trợ đồng đẳng (peer support) từ các CBOs trong việc phát triển lòng tự trắc ẩn. Điều này được bà Cole đồng tình: “Hỗ trợ đồng đẳng có thể cực kỳ hữu ích – không phải ai cũng có thể tiếp cận các nhóm hỗ trợ đồng đẳng, nhưng việc có cơ hội nói chuyện với những người có HIV khác, ngay cả khi không chính thức, có thể hỗ trợ trong việc quản lý tự kỳ thị.”
🌍 NHÌN RỘNG HƠN: LIÊN KẾT VỚI KỲ THỊ XÃ HỘI
Cả Batchelder và Cole đều nhấn mạnh mối liên hệ giữa tự kỳ thị với sự kỳ thị rộng lớn hơn trong xã hội và sự cần thiết phải phá vỡ mối liên kết này.
“Việc xác định khi nào và làm thế nào sự kỳ thị và phân biệt đối xử được duy trì có thể giúp chúng ta thừa nhận nguyên nhân gốc rễ của tự kỳ thị, điều này đối với một số người có thể làm giảm sự tự kỳ thị,” Batchelder nói. “Mặc dù sự kỳ thị và phân biệt đối xử có thể rõ ràng, đôi khi chúng có thể không rõ ràng – ví dụ, các hành vi vi xâm kích (microaggressions), các chính sách, v.v. – trong bối cảnh giữa các cá nhân, cộng đồng và xã hội, chính trị rộng lớn hơn. Dành cho bản thân một khoảnh khắc để dừng lại và suy ngẫm về việc liệu chúng ta có đồng ý với sự tự kỳ thị của mình hay quy nó cho các yếu tố bên ngoài có thể mang lại sức mạnh. Nó có thể cung cấp cho chúng ta cơ hội để suy ngẫm, thách thức và lựa chọn cách chúng ta suy nghĩ về bản thân, các giá trị của chúng ta và thậm chí cả công bằng xã hội.”
