Dịch HIV/AIDS vẫn là một thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong công tác phòng chống, HIV tiếp tục ảnh hưởng đến nhiều nhóm dân cư, đặc biệt là nhóm MSM. Tình hình này càng trở nên đáng lo ngại khi tỷ lệ nhiễm HIV có xu hướng gia tăng ở nhóm MSM trẻ tuổi.
Tỉnh Bình Dương, một trung tâm kinh tế lớn với nhiều khu công nghiệp và dân số di cư đông đảo, với thực trạng dịch HIV trong nhóm MSM từ 18 đến 29 tuổi, các yếu tố nguy cơ, xu hướng lây nhiễm gần đây, cũng như các chương trình và tổ chức đang hoạt động trong lĩnh vực này. Việc hiểu rõ tình hình dịch tễ học trong nhóm đối tượng này là vô cùng quan trọng để xây dựng và triển khai các biện pháp can thiệp hiệu quả, góp phần kiểm soát và tiến tới chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.
Truyền thông và tham vấn hỗ trợ cộng đồng về kiến thức tình dục an toàn
Bức tranh toàn cảnh về HIV/AIDS tại Bình Dương
Bình Dương là một trong những tỉnh trọng điểm về HIV/AIDS ở khu vực phía Nam. Tính đến ngày 30/6/2023, tỉnh ghi nhận 6.401 người nhiễm HIV còn sống đang được quản lý. Số liệu thống kê cho thấy dịch HIV tại Bình Dương đang có xu hướng trẻ hóa, với 65,3% số người nhiễm thuộc độ tuổi từ 20 đến 39, là lực lượng lao động chính của gia đình và xã hội. Đáng chú ý, số ca nhiễm mới HIV tăng nhanh trong những năm gần đây, một phần do tỉnh có nhiều khu công nghiệp và sự biến động dân cư lớn, với 70-80% trường hợp nhiễm HIV là công nhân. Trong năm 2022, Bình Dương ghi nhận khoảng 835 ca nhiễm mới, tăng 25% so với năm 2021, đánh dấu năm có số ca nhiễm cao nhất trong 10 năm qua. Trước đây, các ca nhiễm HIV chủ yếu được phát hiện trong nhóm tiêm chích ma túy và mại dâm, nhưng hiện nay, đường lây truyền chính là qua đường tình dục, tập trung chủ yếu ở nhóm MSM.
Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM tại Bình Dương
Số lượng người thuộc nhóm MSM tại Bình Dương ước tính khoảng 15.000 người. Qua giám sát, tỷ lệ phát hiện nhiễm HIV mới trong nhóm MSM tại Bình Dương cho thấy sự gia tăng đáng kể qua các năm. Nếu như năm 2014, tỷ lệ này chỉ khoảng 6%, thì đến năm 2019 đã tăng lên 50%, và đạt đỉnh điểm 80% vào năm 2021. Mặc dù có sự giảm nhẹ trong năm 2022 (67,4%) và 6 tháng đầu năm 2023 (67,3%), tỷ lệ này vẫn cho thấy MSM là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi dịch HIV tại tỉnh. Trong 8 tháng đầu năm của một năm không xác định (có thể là 2020 dựa trên bối cảnh), địa phương phát hiện 51/98 trường hợp nhiễm mới HIV là MSM, chiếm 52%. Điều này cho thấy rõ xu hướng dịch HIV ngày càng tập trung trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới.
Tình hình dịch HIV trong nhóm MSM trẻ tuổi (18-29) tại Bình Dương
Trong số khoảng 15.000 người thuộc nhóm MSM tại Bình Dương, có đến 54,6% nằm trong độ tuổi từ 20 đến 29, và 10% thuộc độ tuổi 15-19. Điều này cho thấy nhóm MSM trẻ tuổi chiếm một tỷ lệ đáng kể trong tổng số người thuộc nhóm này tại tỉnh. Mặc dù không có số liệu thống kê cụ thể về tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM từ 18-29 tuổi, các dữ liệu hiện có cho thấy xu hướng trẻ hóa của dịch HIV và sự tập trung lây nhiễm trong nhóm MSM, đặc biệt là ở độ tuổi 20-39 (chiếm 65,3% tổng số người nhiễm HIV còn sống quản lý được). Thậm chí, đã ghi nhận các trường hợp nhiễm MSM trong nhóm vị thành niên dưới 15 tuổi . Phân tích sâu hơn cho thấy số người nhiễm HIV còn sống thuộc nhóm MSM tập trung chủ yếu ở lứa tuổi 20-29 (chiếm 51%) và 30-39 tuổi (chiếm 31%). Điều này khẳng định sự chuyển dịch mạnh mẽ của dịch HIV sang nhóm nam giới trẻ có quan hệ tình dục đồng giới.
Các yếu tố nguy cơ lây nhiễm HIV phổ biến trong nhóm MSM trẻ tại Bình Dương
Nhiều yếu tố góp phần vào nguy cơ lây nhiễm HIV cao trong nhóm MSM trẻ tuổi tại Bình Dương. Quan hệ tình dục không an toàn, đặc biệt là quan hệ qua đường hậu môn mà không sử dụng bao cao su, là một trong những nguyên nhân chính do hậu môn không được cấu tạo để quan hệ tình dục, có nhiều mạch máu và dễ bị tổn thương, tạo điều kiện cho virus HIV xâm nhập. Việc có nhiều bạn tình cũng làm tăng nguy cơ lây nhiễm. Bên cạnh đó, sự thiếu hiểu biết về HIV/AIDS, các biện pháp phòng tránh và tầm quan trọng của việc xét nghiệm định kỳ cũng là một yếu tố nguy cơ đáng kể 7. Stigma và phân biệt đối xử liên quan đến xu hướng tính dục và tình trạng HIV có thể khiến người trẻ e ngại tiếp cận các dịch vụ y tế và phòng ngừa. Tình trạng di cư và làm việc tại các khu công nghiệp có thể dẫn đến sự thay đổi trong hành vi tình dục và giảm khả năng tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ thường xuyên. Việc sử dụng mạng xã hội và các ứng dụng hẹn hò trực tuyến có thể tạo điều kiện cho việc tìm kiếm bạn tình dễ dàng hơn, nhưng nếu không đi kèm với kiến thức và thực hành tình dục an toàn, nguy cơ lây nhiễm sẽ tăng cao.
Xu hướng gần đây về tình hình lây nhiễm HIV trong nhóm MSM trẻ ở Bình Dương
Xu hướng lây nhiễm HIV trong nhóm MSM trẻ ở Bình Dương đang gia tăng đáng báo động. Tỷ lệ lây nhiễm trong nhóm này đã tăng đột biến trong những năm gần đây. Số liệu cho thấy sự trẻ hóa của dịch bệnh, với nhiều ca nhiễm mới được phát hiện ở độ tuổi trẻ hơn, thậm chí cả ở nhóm vị thành niên 3. Mặc dù tỷ lệ nhiễm mới trong nhóm MSM có giảm nhẹ trong năm 2022 và nửa đầu năm 2023 so với đỉnh điểm năm 2021, con số này vẫn duy trì ở mức cao, cho thấy sự lây lan trong cộng đồng MSM trẻ vẫn còn mạnh mẽ. Tình hình này đòi hỏi các biện pháp can thiệp phải được tăng cường và điều chỉnh để phù hợp với đặc điểm của nhóm đối tượng này.
Các chương trình phòng chống và điều trị HIV/AIDS đang được triển khai tại Bình Dương, đặc biệt nhắm vào nhóm MSM trẻ
Để ứng phó với tình hình dịch HIV ngày càng trẻ hóa và tập trung trong nhóm MSM, Bình Dương đã triển khai nhiều chương trình và sáng kiến hiệu quả 1. Tỉnh đã đẩy mạnh công tác truyền thông phòng chống HIV/AIDS tại các khu công nghiệp, nơi có số lượng lớn công nhân, trong đó có nhiều người thuộc nhóm MSM trẻ tuổi 1. Mô hình tiếp cận tìm ca tại cộng đồng thông qua mạng lưới CBO (nhóm tiếp cận cộng đồng) và tại các cơ sở y tế, trại giam, tạm giam và các điểm nóng đã được triển khai 3. Các chiến lược tìm ca sáng tạo như PNS (xét nghiệm cho bạn tình bạn chích) và SNS (tiếp cận mạng lưới), cùng với việc sử dụng mạng xã hội (Blued, Facebook, Zalo, TikTok) và phát sinh phẩm tự xét nghiệm, đã được áp dụng rộng rãi 3.
Với sự hỗ trợ của dự án EPIC, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh đã tổ chức các buổi truyền thông nhóm nhỏ tại khu công nghiệp, nhà trọ, trường học, lồng ghép kiến thức về phòng chống HIV/AIDS, tư vấn các biện pháp dự phòng và cung cấp sinh phẩm xét nghiệm HIV 3. Các đơn vị chủ chốt của khu công nghiệp cũng được vận động để đồng hành trong việc cung cấp các dịch vụ điều trị dự phòng PrEP (trước phơi nhiễm HIV) và điều trị ARV (khi đã bị nhiễm HIV) 3. Các hoạt động đáp ứng y tế công cộng được cung cấp gần như toàn diện, đảm bảo bí mật tuyệt đối cho người sử dụng dịch vụ 3. Bình Dương cũng tăng cường số lượng phòng khám HIV để người dân dễ dàng tiếp cận dịch vụ 1.
Các tổ chức hoặc cộng đồng hoạt động trong lĩnh vực phòng chống HIV/AIDS và hỗ trợ nhóm MSM tại Bình Dương
Mạng lưới các CBO (nhóm tiếp cận cộng đồng) đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp cận và hỗ trợ nhóm MSM tại Bình Dương 3. Các tổ chức này thực hiện nhiều hoạt động như truyền thông, tư vấn, cung cấp bao cao su và chất bôi trơn, xét nghiệm nhanh HIV tại cộng đồng và kết nối với các dịch vụ điều trị và dự phòng. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bình Dương (CDC) là cơ quan y tế chính chịu trách nhiệm điều phối và triển khai các chương trình phòng chống HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh 2. Tỉnh cũng hợp tác với các tổ chức quốc tế và các dự án như EPIC để tăng cường hiệu quả công tác phòng chống HIV/AIDS 3. Mặc dù không có thông tin chi tiết về tên cụ thể của từng tổ chức hỗ trợ nhóm MSM trong các tài liệu này, sự hiện diện và vai trò của các CBO là rất rõ ràng. Người dân có thể liên hệ với Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bình Dương qua số điện thoại 0274.3814.411 để được tư vấn và hỗ trợ 8.
Phân tích và thảo luận
Tình hình dịch HIV trong nhóm MSM trẻ (18-29) tại Bình Dương cho thấy một bức tranh đáng lo ngại. Tỷ lệ nhiễm HIV mới trong nhóm này vẫn ở mức cao và có xu hướng trẻ hóa. Sự tập trung của các khu công nghiệp và lượng lớn dân di cư tạo ra một môi trường phức tạp, đòi hỏi các biện pháp can thiệp phải linh hoạt và phù hợp. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực từ các cơ quan y tế và các tổ chức cộng đồng, việc duy trì và mở rộng các chương trình phòng chống là vô cùng cần thiết.
Bảng 1: Xu hướng tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM tại Bình Dương (2014-2023)
| Năm | Tỷ lệ nhiễm HIV mới trong nhóm MSM |
| 2014 | Khoảng 6% |
| 2019 | 50% |
| 2021 | 80% |
| 2022 | 67,4% |
| 6 tháng đầu 2023 | 67,3% |
Dữ liệu từ Bảng 1 cho thấy sự gia tăng đáng kể tỷ lệ nhiễm HIV mới trong nhóm MSM tại Bình Dương từ năm 2014 đến năm 2021, sau đó có sự giảm nhẹ nhưng vẫn duy trì ở mức cao. Điều này cho thấy cần tiếp tục tăng cường các biện pháp can thiệp nhắm vào nhóm đối tượng này.
Bảng 2: Phân bố độ tuổi của nhóm MSM tại Bình Dương (tính đến tháng 6/2023)
| Độ tuổi | Tỷ lệ trong tổng số MSM |
| 15-19 | 10% |
| 20-29 | 54,6% |
| 30+ | 35,4% |
Bảng 2 cho thấy nhóm MSM trong độ tuổi 18-29 (bao gồm một phần của nhóm 15-19 và toàn bộ nhóm 20-29) chiếm phần lớn trong tổng số người thuộc nhóm MSM tại Bình Dương. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tập trung các nỗ lực phòng chống HIV vào nhóm tuổi này.
Bảng 3: Thống kê chính về HIV tại Bình Dương (Các năm gần đây)
| Năm | Tổng số người nhiễm HIV còn sống (quản lý được) | Số ca nhiễm mới | Tỷ lệ ca nhiễm mới là MSM |
| Cuối năm 2022 | Khoảng 6.401 (tính đến 30/6/2023) | 835 | 67,4% |
| 6 tháng đầu 2023 | 6.401 | Không rõ | 67,3% |
Bảng 3 cung cấp cái nhìn tổng quan về tình hình dịch HIV tại Bình Dương, đồng thời làm nổi bật tỷ lệ cao các ca nhiễm mới trong nhóm MSM.
Tình hình dịch HIV trong nhóm MSM trẻ tuổi tại Bình Dương vẫn diễn biến phức tạp và đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt. Tỷ lệ nhiễm mới cao và xu hướng trẻ hóa của dịch bệnh cho thấy cần có các biện pháp can thiệp mạnh mẽ và toàn diện hơn. Các chương trình phòng chống hiện tại cần được tiếp tục duy trì, mở rộng và tối ưu hóa để tăng cường khả năng tiếp cận các dịch vụ dự phòng (bao gồm PrEP và bao cao su), xét nghiệm sớm và điều trị kịp thời cho nhóm MSM trẻ.
Cần tăng cường công tác truyền thông và giáo dục sức khỏe sinh sản, tình dục an toàn, đặc biệt là trong nhóm MSM trẻ tuổi, thông qua các kênh truyền thông phù hợp như mạng xã hội và các ứng dụng trực tuyến. Các tổ chức cộng đồng đóng vai trò then chốt trong việc tiếp cận và xây dựng lòng tin với nhóm MSM, do đó cần được hỗ trợ và tạo điều kiện để hoạt động hiệu quả hơn. Việc giảm thiểu stigma và phân biệt đối xử liên quan đến HIV và xu hướng tính dục là yếu tố quan trọng để khuyến khích người trẻ tìm kiếm các dịch vụ y tế và phòng ngừa.
Các cơ quan y tế cần tiếp tục theo dõi chặt chẽ tình hình dịch tễ học trong nhóm MSM trẻ, thu thập và phân tích dữ liệu để có những điều chỉnh kịp thời trong các chương trình phòng chống. Nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố nguy cơ đặc thù và hành vi tình dục của nhóm MSM trẻ tại Bình Dương cũng là cần thiết để xây dựng các biện pháp can thiệp phù hợp và hiệu quả hơn. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chính phủ, tổ chức cộng đồng và các đối tác liên quan là yếu tố then chốt để kiểm soát và tiến tới chấm dứt dịch HIV/AIDS trong nhóm MSM trẻ tuổi tại Bình Dương.
